Σχόλιο στην υπ’ αριθμ. 214/2018 απόφαση του Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών1
(Nομιμοποίηση εσόδων – σχέση με βασικό αδίκημα)
του Θεόδωρου Π. Μαντά*
Στην πρόσφατη υπ’ αριθμόν 214/2018 απόφαση του Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών, το βασικό αδίκημα της παθητικής δωροδοκίας, παρόλο που δεν εισήχθη ως κατηγορία στο ακροατήριο λόγω παραγραφής, εντούτοις εξετάστηκε ενδελεχώς από το Δικαστήριο της ουσίας. Προέκυψε λοιπόν ότι εξαιτίας της αοριστίας της καταγγελίας, στην οποία δεν προσδιορίζονταν ούτε η ταυτότητα του αδικήματος ούτε ο τρόπος με τον οποίο τελέστηκε η πράξη, η παθητική δωροδοκία δεν στοιχειοθετείται και ως εκ τούτου παρέλκει και η εξέταση του άμεσα συνεχόμενου αδικήματος της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματική δραστηριότητα.
Η νομιμοποίηση εσόδων, το αδίκημα που βρίσκεται στην επικαιρότητα και απασχολεί ενεργά τόσο τη δικαστική πρακτική όσο και τη νομική θεωρία, συνίσταται στην προσπάθεια του δράστη να αποκρύψει την ύπαρξη, την παράνομη πηγή ή την παράνομη χρήση εσόδων, τα οποία στην συνέχεια μεταμφιέζονται με τέτοιο τρόπο, ώστε η προέλευσή τους να εμφανίζεται ως νόμιμη. Η νομιμοποίηση, αποτελείται από τρία διαδοχικά στάδια, την φάση της «τοποθέτησης» (placement), κατά την οποία ο δράστης τοποθετεί τα χρήματα που προέρχονται από παράνομη δραστηριότητα ως επένδυση στο γενικότερο οικονομικό σύστημα, την φάση της «στρωματοποίησης» (layering), κατά την οποία ο δράστης επιχειρεί με σειρά κινήσεων να απομακρύνει τα ίχνη των κεφαλαίων από την αρχική τους προέλευση και την φάση της «ενσωμάτωσης ή ολοκλήρωσης» (intergration), κατά την οποία ο δράστης επανατοποθετεί τα κεφάλαια σε κλάδους νόμιμης οικονομικής δραστηριότητας, έτσι ώστε τα εν λόγω κεφάλαια να επιστρέφουν στο χρηματοοικονομικό σύστημα ως καθ’ όλα νόμιμα κεφάλαια.
Ο ισχύων Ν. 3691/2008 περί «Πρόληψης και καταστολής της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας» που κατήργησε την προϊσχύουσα νομοθεσία του Ν. 2331/1995, και όπως κατέληξε να ισχύει με τις εν τω μεταξύ τροποποιήσεις της, έχει διευρύνει το πλαίσιο καταστολής της νομιμοποίησης σε τέτοιο βαθμό, ώστε πλέον «ξέπλυμα βρόμικου χρήματος» να μπορεί να είναι η οποιασδήποτε μορφής επαφή με το οικονομικό προϊόν ενός οποιουδήποτε εγκλήματος. Για να μπορεί πάντως να γίνει λόγος για νομιμοποίηση εσόδων από παράνομη δραστηριότητα, απαιτείται να έχει προηγηθεί μια άλλη εγκληματική δραστηριότητα από την οποία προέρχεται η περιουσία, η οποία νομιμοποιείται ακολούθως.
Το βασικό αδίκημα δεν πρέπει να εικάζεται ή να πιθανολογείται, αλλά η τέλεσή του θα πρέπει να προκύπτει από ασφαλή στοιχεία.
Παρόλα αυτά όμως, το βασικό αδίκημα δεν πρέπει να εικάζεται ή να πιθανολογείται, αλλά η τέλεσή του θα πρέπει να προκύπτει από ασφαλή στοιχεία. Θα πρέπει δηλαδή να προσδιορίζονται επαρκώς, η ταυτότητα αυτού, ο χρόνος τέλεσης, καθώς και οι δράστες της αξιόποινης πράξης και να προκύπτει η τέλεση του βασικού αδικήματος από πειστικά στοιχεία και κατά την αντικειμενική εκτίμησή τους.
Η ως άνω λοιπόν απόφαση του Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών, εναρμονίζεται πλήρως με το γράμμα του Νόμου που θέλει τη νομιμοποίηση εσόδων να αποτελεί ένα αδίκημα «παρακολουθηματικού» χαρακτήρα, το οποίο για να στοιχειοθετηθεί θα πρέπει προηγουμένως να έχει κριθεί ότι πληρούται η αντικειμενική και υποκειμενική υπόσταση του βασικού αδικήματος από το οποίο προήλθε η νομιμοποίηση.
Απαιτείται δηλαδή, να υπάρχουν συγκεκριμένα αποδεικτικά στοιχεία, που να συνδέουν το «ξέπλυμα» με το έγκλημα από το οποίο προήλθαν τα έσοδα κατά τρόπο σαφή και ορισμένο. Μόνη η αδυναμία δε του κατηγορουμένου να δικαιολογήσει την κατοχή ή την κατάθεση στο όνομά του από άγνωστο καταθέτη συγκεκριμένου χρηματικού ποσού δε θεωρείται στοιχείο ικανό να θεμελιώσει επαρκείς ενδείξεις για προέλευση του σχετικού ποσού από εγκληματική δραστηριότητα και να προκαλέσει αντίστοιχη παραπομπή του κατηγορουμένου. Σε διαφορετική περίπτωση, θα είχαμε αντιστροφή του βάρους απόδειξης αναφορικά με το νόμιμο ή μη της προέλευσης της περιουσίας, κάτι το οποίο δεν δύναται να ισχύσει στο νομικό μας πολιτισμό.
_____________________________________
1 Το κείμενο της απόφασης δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων (www.hcba.gr).
* To παρόν κείμενο του κ. Θεόδωρου Π. Μαντά δημοσιεύτηκε στην περιοδική έκδοση της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων “Nova Criminalia“, Τέυχος No 2, Απρίλιος 2018.
Δείτε ακόμη
Η δωροδοκία ως αδίκημα, η δωροδοκία ως εικασία
Ο νέος Ποινικός Κώδικας (Ν. 4619/2019) αποτέλεσε μια σημαντική νομοθετική μεταρρύθμιση, δημιουργώντας τομή στο πεδίο εφαρμογής του Ποινικού Δικαίου αντικαθιστώντας, περίπου εβδομήντα χρόνια μετά την εφαρμογή του, τον προηγούμενο Ποινικό Κώδικα. Ταυτόχρονα, προκάλεσε τον δημόσιο διάλογο για τις σύγχρονες ηθικές αξίες και την ευρύτερη κοινωνική αντίληψη στην απαξία συγκεκριμένων εγκλημάτων.
Νέοι Κώδικες (ΠΚ και ΚΠΔ): Οι ριζικές αλλαγές στον ποινικό χάρτη της χώρας
Οι νέοι Κώδικες, η εφαρμογή των οποίων ξεκίνησε ήδη από την 1η Ιουλίου, συνιστούν μια προσπάθεια επίτευξης σύγχρονων αντεγκληματικών και εγγυητικών στόχων, με την ανανέωση της ύλης τους μετά από 70 χρόνια και με κατεύθυνση τη βελτίωση του ποινικού συστήματος, ενώ αναμένεται καθοριστική επιτάχυνση της απονομής της δικαιοσύνης και η δημιουργία μιας σύγχρονης και ταυτόχρονα ανθρωπιστικής νομοθεσίας.
Ανεξάρτητη ή χειραγωγούμενη δικαιοσύνη;
Η αρχή της διάκρισης των εξουσιών καθώς και η εμφάνιση της σύγχρονης αστικής δημοκρατίας αποτέλεσαν τους θεμέλιους λίθους, ώστε να σχηματισθεί η δικαστική ανεξαρτησία ως αρχή του Δικαίου, προστατευόμενη σήμερα με το άρθρο 87 του Συντάγματος που κηρύσσει την ανεξαρτησία των δικαιοδοτικών οργάνων. Είναι όμως πράγματι ανεξάρτητη η Δικαιοσύνη σήμερα;
Αναγκαία η ψήφιση τώρα των Κωδίκων
Μετά από πολλές δεκαετίες και συνεδριάσεις των νομοπαρασκευαστικών επιτροπών που είχαν συσταθεί για την επεξεργασία του νέου Ποινικού Κώδικα και Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και αφού είχε ολοκληρωθεί η διαδικασία της διαβούλευσης των τελικών κειμένων, είναι κοινή διαπίστωση ότι στο σύνολό του ο νομικός κόσμος αλλά και η κοινωνία είναι ώριμες και απαιτούν πλέον την εφαρμογή των σύγχρονων αυτών Κωδίκων.
Η ασφαλιστική δικλείδα των ελαφρυντικών στα Ποινικά Δικαστήρια
O ποινικός Δικαστής είναι επιφορτισμένος με δύο εξίσου σπουδαία καθήκοντα κατά το στάδιο απονομής της Δικαιοσύνης. Αφενός μεν, να διαπιστώσει αν ο κατηγορούμενος έχει τελέσει την παραβατική συμπεριφορά για την οποία άγεται ενώπιον του, αφετέρου δε, και αφού καταγνώσει την ενοχή, να επιβάλει σε αυτόν την ποινή που του αναλογεί, εντός των ορίων που προβλέπει ο νόμος, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τη βαρύτητα του εγκλήματος όσο και την προσωπικότητά του.
Το “white collar crime” και οι προσωρινές κρατήσεις
Το οικονομικό έγκλημα αποτελεί μία νέα μορφή εγκληματικότητας, η οποία εντάσσεται στην ευρύτερη κατηγορία των εγκλημάτων κατά της ιδιοκτησίας και της περιουσίας του Ποινικού Κώδικα και προσδιορίζεται συνήθως με βάση το αντικείμενο του εγκλήματος ως «η επιδίωξη και επίτευξη μεγάλου, άμετρου οικονομικού οφέλους με αντίστοιχα μεγάλη βλάβη πολλών».
Το δικονομικό σύστημα και ο Στρος Καν
Με αφορμή τη σύλληψη του γενικού διευθυντή του ΔΝΤ Ντομινίκ Στρος Καν τίθεται εκ νέου το, ούτως ή άλλως, πάντα ουσιώδες ζήτημα της προστασίας των δικαιωμάτων των υπόπτων τέλεσης αξιόποινης πράξης στο πλαίσιο της ποινικής προδικασίας.
Ζητήματα εφαρμογής του Ν.3904/2010 – Παρέμβαση σχετική με την τροποποίηση του άρθρου 497 ΚΠΔ
Μετά την τροποποίηση που επέφερε το άρθρο 27 του Ν. 3904/2010, το περιεχόμενο του άρθρου 497 ΚΠΔ διαμορφώνεται ως ακολούθως:
Προσωρινή κράτηση – ο Nόμος 3811/2009
Η επαχθέστερη ανακριτική πράξη η οποία χρονικά έπεται της απολογίας του κατηγορουμένου ενώπιον του ανακριτή, είναι αναμφισβήτητα η προσωρινή κράτηση αυτού, δηλαδή η στέρηση της προσωπικής του ελευθερίας για ορισμένο χρονικό διάστημα πριν από την εκδίκαση της κατηγορίας εναντίον του.
Αυτοτελείς ισχυρισμοί στην ποινική δίκη
Η έννοια των αυτοτελών ισχυρισμών καθορίζεται από τον Α.Π. με έναν μάλλον «περιγραφικό» ορισμό κατά τον οποίο αυτή η προνομιούχος κατηγορία ισχυρισμών αφορά αποκλειστικά σε στοιχεία που κατατείνουν στην άρση του άδικου χαρακτήρα της πράξης (20επ. Π.Κ.) και του αξιοποίνου αυτής (14επ. Π.Κ.), στον αποκλεισμό ή τη μείωση της ικανότητας για καταλογισμό του δράστη (26επ. Π.Κ.), στον αντικειμενικό αιτιώδη σύνδεσμο, στους λόγους που αυξομειώνουν την ποινή (83 και 84 Π.Κ.) και τέλος, στον εξωτερικό όρο του αξιόποινου όπου αυτός προβλέπεται.
Ο Νόμος 1608/1950 περί καταχραστών δημοσίου χρήματος
Ο N. 1608/1950 ανατρέπει την ισορροπία ολόκληρου του ποινικού (ουσιαστικού και δικονομικού) μας συστήματος. Και τούτο διότι: α) παραβιάζει την αρχή της αναγκαίας αναλογίας μεταξύ ποινής και αντικειμενικής βαρύτητας της πράξεως, β) πλαισιώνεται από δικονομικές διατάξεις, που παραβιάζουν συνταγματικώς κατοχυρωμένα δικαιώματα, γ) η διατήρησή του δεν συνάδει με το δικαιϊκό σύστημα ενός φιλελεύθερου κράτους δικαίου, καθώς είναι αντίθετη με τον προσωρινό χαρακτήρα που του απέδιδαν ακόμα και οι ίδιοι οι συντάκτες του και προέκυψε μετά από μία σειρά νομοτεχνικών «αρρυθμιών».
Καταχρήσεις και υπερβάσεις στην εφαρμογή του θεσμού της προσωρινής κράτησης
Από τις αλλεπάλληλες τροποποιήσεις της διατάξεως του άρθρου 282 ΚΠΔ με τους νόμους 1128/81, 2207/94 και 2408/96, καθίσταται φανερή η μεταρρυθμιστική βούληση του νομοθέτη προς την κατεύθυνση του δραστικού περιορισμού της χρήσεως του καταναγκαστικού δικονομικού μέτρου της προσωρινής κράτησης